دنباله دار ها

 هر دنباله دار از یک هسته جامد، که توسط ابری به نام گیسو احاطه شده است، تشکیل می شود. دنباله دارها دارای یک یا دو دم نیز هستند. اغلب دنباله دارها آنقدر کوچک یا کم نورند که از زمین، بدون تلسکوپ دیده نمی شوند. با اینحال برخی از آنها تا هفته ها در آسمان با چشم غیر مسلح دیده می شوند. ما دنباله دارها را به دلیل گاز و غبار موجود در گیسو و همینطور بازتاب نور در قسمت دم آنها می بینیم. همچنین گازهای دنباله دارها انرژی را که از خورشید جذب کرده اند، پخش می کنند و این باعث درخشش آنها می گردد.

دنباله دار هالی هر 76 سال یکبار به نزدیک خورشید می رسد و با چشم غیر مسلح قابل رصد است. عکس از رصدخانه لیک

ستاره شناسان دنباله دارها را بر حسب زمانیکه برای یکبار گردش به دور خورشید در مدار خود صرف می کنند، طبقه بندی می نمایند. دنباله دارهای دوره کوتاه کمتر از 200 سال زمان برای گردش در مدارشان نیاز دارند و دنباله دارهای دوره بلند بیش از 200 سال زمان برای یکبار گردش خود به دور خورشید صرف می کنند.

ستاره شناسان در مورد دنباله دارها بر این باورند که آنها باقیمانده مجموعه ای از گاز، یخ، سنگ و غبارند که حدود 6/4 بیلیون سال پیش در منطقه بیرون سیارات شکل گرفتند. بعضی از دانشمندان معتقدند که تعدادی دنباله دار، آب و مولکولهای کربنی لازم برای تشکیل حیات در زمین را به این سیاره آورده اند.

قسمتهای مختلف یک دنباله دار

 هسته دنباله دارها یک توپ از یخ و ذرات غبار سنگی است که شبیه به یک گلوله برفی کثیف می باشد. یخ هسته دنباله دار عمدتا از آب منجمد تشکیل شده است اما ممکن است مواد منجمد دیگری نظیر آمونیا، دی اکسید کربن، مونوکسید کربن و متان نیز در آن وجود داشته باشد. دانشمندان تصور می کنند که هسته برخی از دنباله دارها ترد و شکننده است، چراکه آنها شماری دنباله دار پیدا کرده اند که بدون هیچ دلیل واضحی خرد شده اند.

با نزدیک شدن دنباله دار به قسمتهای داخلی منظومه شمسی، گرمای خورشید منجر به تبخیر قسمتی از یخ موجود در سطح هسته دنباله دار شده و ذرات غبار و گاز با فشار از دنباله دار به فضا خارج می گردند و به این شکل قسمت گیسو را شکل می دهند. پرتوهای خورشید، ذرات غبار را از قسمت گیسو به بیرون هل می دهند. این ذرات سبب تشکیل دم غباری دنباله دار می شود. به طور همزمان، بادهای خورشیدی – که جریانی با سرعت بسیار زیاد از ذرات باردار الکتریکی می باشد – بخشی از گازهای دنباله دار را به یون (ذرات بار دار) تبدیل می کند. این یونها نیز به بیرون از گیسو جریان پیدا کرده و دم یونی را شکل می دهند. از آنجائیکه دمهای دنباله دارها توسط پرتوها و بادهای خورشیدی جارو زده می شوند، همیشه در جهت مخالف خورشید قرار می گیرند.

اینگونه تصور می شود که قطر هسته بیشتر دنباله دارها حدود 16 کیلومتر یا کمتر است. قطر برخی از گیسوها می تواند به 6/1 میلیون کیلومتر برسد. برخی از دمها نیز در مسافتی معادل 160 میلیون کیلومتر گسترده می شوند.

زندگی یک دنباله دار

 دانشمندان فکر می کنند،  دنباله دارهای دوره کوتاه از کمربند کویپر که در آنسوی مدار سیاره پلوتو قرار دارد، می آیند. کشش گرانشی سیارات خارجی منظومه شمسی می تواند بر این اجرام تاثیر گذاشته و آنها را به درون منظومه شمسی بکشاند.  دنباله دارهای دوره بلند از ابر اورت می آیند. مجموعه ای از اجرام در فاصله ای هزار برابر فاصله پلوتو از خورشید که مانند کره ای منظومه شمسی را در بر گرفته است. فعل و انفعالات گرانشی ستارگان در حال گذر، باعث می شود که این اجرام یخی به درون منظومه شمسی راه یابند.

دنباله دارهایی که به نزدیک خورشید می رسند از دومنطقه در نواحی بیرونی منظومه شمسی می آیند. دنباله دارهای دوره کوتاه از نوار مسطحی از اجرام کوچک به نام کمربند کویپر که تقریبا 4/7 میلیون کیلومتر با خورشید فاصله دارد، می آیند. دنباله دارهای دوره بلند از ابر اورت می آیند. فاصله لایه خارجی این ابر از خورشید 1000 برابر فاصله پلوتو از خورشید است.

هر بار که یک دنباله دار وارد منظومه شمسی می شود، قسمتی از یخ و غبار خود را از دست می دهد. گاهی قسمتی از دنباله آنها پس از ورود به جو زمین به شکل شهاب سنگ درآمده و در اتمسفر زمین می سوزد. در نهایت بعضی از دنباله دارها همه یخ خود را از دست می دهند. آنها از هم می پاشند و تبدیل به ابری از غبار می شوند و یا به صورت اجرام غیر فعالی نظیر سنگهای آسمانی در می آیند.

مدارهای بلند بیضی شکل دنباله دارها می توانند از مدارهای تقریبا دایره ای سیارات عبور کنند. در نتیجه، گاهی دنباله دارها با سیارات و اقمار آنها برخورد میکنند. بسیاری از چاله های برخوردی در منظومه شمسی به دلیل برخورد همین دنباله دارها ایجاد شده اند.

مطالعه دنباله دارها

بسیاری از نکاتی که دانشمندان امروزه درباره دنباله دارها می دانند، از مطالعه گسترده دنباله دار هالی (Halley) که در سال 1986 از نزدیکی زمین گذر کرد، به دست آمده است. پنج فضاپیما در نزدیکی هالی قرار گرفتند و اطلاعاتی را در مورد شکل ظاهر و ترکیبات شیمیایی آن جمع آوری کردند. چندین کاوشگر نیز به قدری به آن نزدیک شدند که بتوانند هسته آن که به طور معمول با گیسو پوشانده شده بود را مورد بررسی قرار دهند. از اطلاعات به دست آمده مشخص شد که هسته هالی سیب زمینی شکل و حدود 15 کیلومتر طول دارد. این هسته به طور مساوی متشکل از یخ و غبار بود. حدود 80 درصد از بخش یخی آن آب منجمد و 15 درصد از آن مونوکسید کربن منجمد بود. 5 درصد باقیمانده نیز شامل دی اکسید کربن منجمد، متان و آمونیا می شد. دانشمندان معتقدند که دیگر دنباله دارها از نظر شیمیایی شبیه به هالی می باشند.

دانشمندان به طور غیر منتظره ای متوجه شدند که رنگ هسته دنباله دار هالی، سیاه و کاملا تیره است. آنها فهمیدند که هسته یخی این دنباله دار و یا شاید اغلب دنباله دارها، با پوسته سیاهی از غبار و سنگ پوشیده شده است. این دنباله دارها تنها زمانی گازهای درون خود را با فشار خارج می کنند که سوراخهای موجود در این پوسته سیاه به سمت خورشید قرار گیرد.

دنباله دار دیگری که توسط دوربینهای فضاپیما مشاهده شده، دنباله دار برلی (Borrelly) است. فضاپیمای "اعماق فضای 1" در سال 2001، هسته برلی را که تقریبا نصف هسته هالی است مشاهده کرد. هسته این دنباله دار نیز به شکل سیب زمینی است و دارای پوسته ای سیاه می باشد. مانند هالی، این دنباله دار نیز تنها زمانی گازهای درون خود را بیرون می ریزد که سوراخهای پوسته آن رو به خورشید قرار گرفته باشند.

سفینه گیوتو در 14 مارس 1986، از نزدیک هالی عبور کرد و تصاویر حیرت انگیز زیادی از این دنباله دار تهیه نمود. عکس از آژانس فضایی اروپا

در سال 1994، ستاره شناسان دنباله داری به نام شومیکر-لوی 9 (Shoemaker-Levy 9) که تکه تکه شده بود و با سیاره مشتری برخورد نمود را مشاهده کردند. یکی از فعالترین دنباله دارهای 400 سال اخیر، هال – باپ (Hale-Bopp) نام دارد که در سال 1997، از فاصله 197 میلیون کیلومتری زمین گذر کرد. البته این برای یک دنباله دار فاصله کمی نیست اما به دلیل هسته غیر عادی و بسیار درخشان، این دنباله دار با چشم غیر مسلح نیز قابل رصد بود. تخمین زده شده است که قطر هسته آن بین 40 تا 50 کیلومتر بوده است.

در سال 2004، فضاپیمای آمریکایی غبار ستاره (Stardust) به نزدیک هسته دنباله دار وایلد2 (Wild 2) رفت و اطلاعاتی را از گیسوی این دنباله دار جمع آوری نمود. همچنین در همان سال، آژانس فضایی اروپا فضاپیمای رزتا (Rosetta) را که قرار است در سال 2014 به مدار دنباله دار چاریومف- گراسیمنکو (Churyumov-Gerasimenko) برسد، ارسال کرد. رزتا یک کاوشگر کوچک با خود حمل می کند که برای فرود در هسته این دنباله دار طراحی شده است.

                          منبع : آّسمان پارس

راز اطلاعات درون سیاهچاله

پارادوکس اطلاعات ورودی به سیاهچاله: واقعا چه اتفاقی برای اطلاعات بلعیده شده رخ می دهد؟  

یکی از رازهائی که ذهن فیزیکدانان را به خود مشغول کرده مربوط به سیاهچاله ها می باشد. زمانیکه اطلاعات بدرون یک سیاهچاله وارد می شود ، آیا این اطلاعات نابود می شود و یا به شکل دیگری باقی می ماند؟

استفن هاوکینگ بر این باور بود که سیاه چاله ها طی یک زمان طولانی بخار می شوند و به آرامی ذرات بدون شکلی را آزاد می کنند. در نتیجه ، هر گونه اطلاعاتی که وارد آن شد از بین خواهد رفت.

  

اما ، یک تحقیق جدید که برای دانشگاه یورک و موسسه علمی ساینیک در هند انجام گردید دیدی تازه از پارادوکس سیاهچاله را عنوان کرده که ممکن است به حل اسرار اطلاعات ورودی به سیاهچاله کمک کند. این محققین دریافت کرده اند که اگر اطلاعات در سطح کوانتمی نابود شوند ، (این اطلاعات) در واقع مخفی می باشند و قادرند در جائی دیگر ظاهر شوند.

بجای اینکه اطلاعات بطور کامل نابود شوند ، برخی ارتباط و پیوند بین ذرات بخار شده و وضعیت درونی سیاه چاله باقی می ماند.

اطلاعات بیشتر :

http://www.york.ac.uk/admin/presspr/pressreleases/blackhole.htm

منبع: آسمان پارس

گزارشی از هفتمین رقابت مسیه ایران

 

 

راه‌شیری بر فراز قصر بهرام در شب رقابت مسیه. عکس از بابک امین‌تفرشی.

زمانی که کویر ، کویر بود و هنوز آسمان‌ها میزبان ستاره‌های بیشماری بودند و هنوز بسیاری از موجودات سیاره ما که امروز یا دیگر وجود ندارند یا در آستانه خداحافظی با سیاره مایند، در قلمرو خود به زندگی می‌پرداختند و انسان کم ادعاتر از امروز بود و جنگ‌ها عادلانه تر و سلاح ها به جای تانک ها و هواپیما ها و آتش بارها تنها تیغه‌های فلزی آبدیده بودند و منجنیق های چوبی و زمانی که انسان جهان را کامل تسخیر نکرده بود و در تعادل بیشتری با طبیعت به سر می‌برد. جایی که امروز به آن پارک ملی کویر ایران می‌گویند و می‌گویند قرار است پناهگاهی برای جاندارانی باشد که خود پرستیهای ما آنها را به ورطه فنا کشیده و شاید هم میدانی برای تمرین رزمهای آتشین نظامی! سکوت شکوهمند کویر حاکم بود. اگر زوزه یوزی یا صدای خفیف خزیدن خزنده ای یا نغمه دسته ای از کبکها و دیگر پرندگان یا زوزه بادی گاه و بی گاه آرامش آن را بر هم نمی‌زد ژرفنای سکوت می‌توانست انسان را به دنیایی شگفت رهنمون شود. هنوز بیش از چند سده از آن روزهایی نمی‌گذرد که گه گاهی صدایی دیگر سکوت کویر را بر هم می‌زد. زنگهای شتران کاروانی که محمل‌هایی از بار و بنه تجاری و افرادی با امیدهای فراوان را با خود حمل می‌کرد تا از نزدیکی گذرگاهی تاریخی که به راه ابریشم معروف بودند خود را به مقصد برسانند. گرمای کویر و هول بیابانی وحشی

پوستر رقابت مسیه

و زخم های خارهای مغیلان راه با دیدن بنایی سنگی از دوردستها در دل کاروان فرو می‌مرد تا زنان و مردان مسافر کاروانها بدانند شبی را در امن و امان خواهند گذراند و آسمان پرستاره کویر آنها را به میهمانی خود می‌خواند. وای که اگر دیوارهای قصر بهرام به سخن می آمدند، چه گفتنیها که نداشتند. چه داستانها و چه شورها و چه عشق ها و چه کینه ها که خاطره اش تنها در دل این دیوارها محفوظ است. پرده شب که بر آسمان این کویر سایه می‌افکند فرصتی بود تا در مقابل حجره‌ها بنشینی و به شکوه آسمان بنگری و آسمان پرستاره را به عمق جان و تنت درک کنی.

اینک دیگر از آن روزها جز خاطره‌ای در دل سنگها چیزی باقی نمانده است . کمتر نشانی از یوز ایرانی در اینجاست و نه نشانی از گورهای معروف ایران زمین. دیگر حتی آرامش شب هم باقی نمانده است و نورها از هر سو به این دشت پر ستاره هجوم آورده‌اند . دیگر حتی سکوت هم برای این دشت باقی نمانده است هر ازچندگاهی صدای کامیونی یا هلی کوپتری آرامش آن را بر هم می‌زند و زوزه شلیک توپها و سلاح های سنگین جانشین زوزه یوزها شده است. اما اگر این دیوارها روزی لب به سخن بگشایند شاید از امروز هم سخن هایی برای گفتن داشته باشند . شاید روزی برای رهگذری که سالها

در راه رصدگاه. عکس از ح. نوشیر

بعد از آ ن میگذرد و سر بر دیوار آن می گذارد زمزمه کنند که در ابتدای هزاره سوم میلادی و دقیقا از همان سالی که جهان سال ۲۰۰۰ را جشن گرفت من شاهد گروهی بودم که هر سال برای دیدار با آسمان به دیدار من می‌آمدند. شاید به یاد آورد نام هایی را که در ۷ سال گذشته رقابتی به نام رقابت ملی رصدی مسیه را بر بام های سالخورده آن بر پا داشتند تا فراموش نکنند که در کجای جهان ایستاده‌اند. آری شاید نام های ما نیز در کنار دیگر نام های فراموش شده تاریخ در دل این دیوارهای سالخورده ثبت شده باشد.

بیستم و بیست و یکم اردیبهشت ۱۳۸۶ هفتمین رقابت رصدی مسیه ایران، از سوی انجمن نجوم ایران-شاخه‌آماتوری، بار دیگر در میعادگاه همیشگی خود در قصر بهرام برگزار شد. اما این بار به سبب شرایط بد آب و هوایی یک ماه دیرتر و در فصلی گرم تر که کویر سبز تر از هر زمان دیگری بود. رقابت رصدی مسیه

در راه رصدگاه. عکس از ح. نوشیر

این بار و در هفتمین سالگرد خود با حضور حدود ۱۵۰ شرکت کننده، داور، کارشناس، پیشاهنگ و امدادگر برگزار شد. اگر اهل خرافات بودیم بعد از گذشت چند ساعتی از شروع مسیر باید برمی‌گشتیم . پنچر شدن چندباره اتوبوس‌ها را اگر به حساب تصادف بگذاریم، واژگون شدن یک جرثقیل در آستانه دروازه پارک ملی کویر ایران موضوع عادی به حساب نمی آمد. واژگون شدن این جرتقیل که باعث مسدود شدن جاده شد ، فاصله ای میان کاروان رقابت مسیه انداخت . ۳ اتوبوس که جلوتر بودند در قرارگاه محیط بانی مبارکه و ۳ اتوبوس پشت جرثقیل گیر افتادند. از سویی برگزاری مانور در منطقه باعث می شد که گروه جلو نتواند مدت طولانی را در محیط بانی بگذراند و سرانجام با کمک همگان جرثقیل از جاده کنار رفت. البته بدون استفاده از هر وسیله مدرن و تنها با کمک زور بازوی داوران، شرکت کنندگان و گروهی از نیروهای نظامی که با دست چرثقیل را صاف کردند. جالب اینکه اتوبوسی که حامل اعضای هیئت مدیره انجمن نجوم ایران و میهمانان ویژه برنامه بود در پشت جرثقیل گیر افتاده بود.

رهایی از مشکل جرثقیل واژگون شده. عکس: ح. نوشیر

برخی از داوران. عکس: ح. نوشیر

یکی از ویژگیهای رقابت مسیه حضور جمع کثیری از میهمانان جالب توجه بود. دکتر جمشید قنبری ، رییس انجمن نجوم ایران، دکتر خالصه و دکتر خصالی از اعضا هیئت مدیره انجمن نجوم ایران، تعدادی از خبرنگاران رسانه های خبری نظیر ایسنا، میراث فرهنگی (میراث آریا)، رویترز و جام جم . تصویربرداران برنامه تلویزیونی آسمان شب و گروه تصویر برداری و مستند سازی معاونت هنری نهاد ریاست جمهوری ، نمایندگان کمیته ملی طبیعت گردی ، گروهی از عکاسان مستند ساز چون اشین زاکاریان و حسین نوشیر، اعضای تیم امدادی هلال احمر ایران ، دکتر شاهرخ رزمجو ، مسئول بخش هخامنشی موزه ملی ایران و پژوهشگر اخترباستان‌شناسی و اعضای هیئت دبیران شاخه آماتوری انجمن از جمله این میهمانان بودند.

به هر روی با تاخیری نیم ساعته همگی به محل برگزاری رقابت رسیدند و گروههای رصدی و داوران آنها بلافاصله با توجه به نقشه هایی که از قبل آماده شده بود در محل خود موضع گرفتند. البته این رصدگران و هیات های اجرایی و علمی هرچقدر هم سریع بودند نمی توانستند به سرعت گروه اجرایی و پیشاهنگی برسند که زیر نظر پورنگ پورحسینی، منجم آماتور و کارشناس سفرهای گروهی طبیعت ، و همکاران اهل نجوم او (مصطفی خسروی، امیر اله‌مانی، محمدرضا ریسمانیان) که تدارکات و پشتیبانی برنامه را بر عهده داشتند و طی ۲ ماهی که به آغاز رقابت مانده بود، برگزاری این برنامه را سامان دهی می‌کردند و با تلاش خود سعی کردند این شب

سیاوش صفاریان‌پور (راست) و اشین زاکاریان. عکس: ح. نوشیر

فهرست داوران

گرم برای میهمانان به شبی خاطره انگیز تبدیل شود.
۲۰ داور و کمک داور از تهران و شهرهای مشهد، اصفهان، شیراز حضور داشتند که همه از منجمان آماتور با تجربه یا از برندگان دوره‌های قبلی رقابت مسیه بودند(فهرست نام آنها در تصویر مقابل). این افراد با اندکی تاخیر و بلافاصله پس از صدای سوت دبیر این رقابت ، بابک امین تفرشی، کار خود را آغاز کردند. گروه برگزارکننده باشگاه نجوم تهران نیز به کمک داوران آمدند تا آنها را در ثبت داده ها یاری کنند. بدین ترتیب هر لحظه صدای یکی از بیش از ۱۰۰ شرکت کننده رقابت به گوش می‌رسید که یکی از داوران را صدا می زد تا جرم رصد شده را تایید کند.

یکی از تفاوتهای این رقابت با دوره های قبلی اضافه شدن بخش جدیدی بود که به سنجش دانش عمومی علمی و طراحی (اسکچ زدن) مربوط بود. این دو مقوله برای این طراحی شده بود تا داستان رقابت از حالت کنکوری خود خارج شود و در عین حال این داده ها در صورتی که امتیازها در حالت برابری قرار می گرفت نقش کمک کننده را داشت.

گروه دوربین‌های دوچشمی. عکس: ب. تفرشی

آغاز رقابت با افق نیمه ابری. عکس: ح. نوشیر

رقابت یک بار به مدت نیم ساعت برای استراحت تعطیل شد و سرانجام تا ساعت ۴:۳۰ بامداد ادامه یافت ، زمانی که با سوت بابک امین تفرشی پایان رقابت رقم خورد. تقریبا بلافاصله جلسه داوری آغاز شد تا برندگان مشخص شوند. این کار تا زمانی که شرکت‌کنندگان صبحانه های خود را میل کنند ادامه یافت و سرانجام بر فراز بام قصر بهرام جایی که ۷ سال پیش برندگان یک رقابت ۵۰ نفره معرفی شده بودند از بین حاضرانی از بیش از حدود ۳۰ نقطه ایران افراد برگزیده معرفی گردند. مراسم اهدای جوایز با گزارش دبیر برنامه آغاز شد و سپس جوایزی که از سوی جامیان برنامه آماده شده بود به همراه لوح های یادبود و تندیس رقابت به آنها اهدا شد. رقابت هفتم مسیه با حمایت مراکزی چون کمیته ملی طبیعت گردی، معاونت هنری ریاست جمهوری، سازمان فضایی ایران، موسسه آسمان شب پارسه (فروشگاه آسمان‌شب) و ماهنامه نجوم برگزار شده بود. دکتر قنبری در ابتدای این برنامه از تلاش های آماتورها تقدیر کرد و این شب را شبی خاطره انگیز توصیف کرد و سپس داوران و برندگان جوایز خود را دریافت کردند.

برخی از زیباییهای فهرست اجرام غیرستاره‌ای مسیه

رد بلند مدت ستاره‌ها و چراغ‌قوه ها در شب رقابت مسیه. عکس: ا. ابوالفتح

برندگان این رقابت به شرح زیر معرفی شدند

در گروه تلسکوپ
محمدرضا جعفری و بهزاد قیاسوند،‌ همدان،‌ ۱۰ اینج دابسونی، ۱۱۰ امتیاز
حامد زارع و اسماعیل محمدی، سعادت شهر، ۱۰ اینچ دابسونی، ۱۰۹/۵
کسری مختارپور و علی فتح‌اله‌زاده، مشهد، ۸ اینچ دابسونی، ۱۰۸
علی ابراهیم جباری و امیرحسن موسوی، تهران، ۱۰ اینچ دابسونی، ۱۰۸
پرستو یعقوبی، تهران، ۸ اینچ اشمیت کاسگرین، ۱۰۹

عکس: ب. تفرشی

مریم حدادی و سمیه اصغر‌پور، مشهد، ۵ اینچ نیوتنی، ۱۰۷/۵

عکس از بابک تفرشی

در گروه دوچشمی
سجادمهدی‌زاده، قم، ۷ سانتی‌متر تک چشمی، ۱۰۶/۵
تیمور سیف اللهی، تهران، ۱۰۰*۲۵، ۱۰۴/۵
نیلوفر شاه‌محمدی، تهران، ۱۰۰*۲۵، ۱۰۴/۵

در گروه تلسکوپ الکترونیک
محمد طاها قوچکانلو، ۱۳۰ میلیمتر نیوتنی، ۱۰۰

جلسه داوران برای انتخاب برندگان. عکس: آسمان پارس

تقدیر ویژه

مهدی زرنگ باغخیراتی، تلسکوپ ۷ سانتی‌متر شکستی دست ساز ، سبزوار

همچنین در این رقابت بسیار فشرده رصدگران دیگری نیز در جمع بهترین‌ها بودند، گرچه با اندکی اختلاف در جمع برگزیدگان قرار نگرفتند اما همه بیش از ۱۰۰ امتیاز رصدی کسب کردند که نشان از تجربه رصدی، دانش قابل تقدیر آنها داشت: علی ترکمان و رامین ذوالفقاریان (همدان)،

استراحت کوتاه پیشاهنگ گروه. عکس: ب. تفرشی

ندا قاسمی و سپیده سلمانیان (شاهرود و بسطام)، پویا ابوطالبیان (اصفهان)، سیده نرجس موسوی و سپیده هوشیار (سعادت‌شهر)، فهیمه بدرقه و مهران صالح (سمنان)، پدرام ربیعی و جواد اشراقی‌ (تهران).

اعلام نتایج. عکس: ح.نوشیر

در مجموع نگاهی آماری به شرکت‌کنندگان در رقابت مسیه افق امیدوار‌کننده از رشد نجوم آماتوری در ایران نشان می‌دهد. از حدود ۱۲۰ شرکت‌کننده ۷۵ درصد از شهرهای مختلف ایران و ۲۵ درصد از تهران بودند که رشد چشمگیری در شرکت رصدگران از شهرهای جدید از سراسر ایران و شمار بیشتر رصدگران غیر تهرانی دیده می‌شود. حدود نیمی از شرکت‌کنندگان دانش آموز و نیم دیگر دانشجو، فارغ التحصیل و بزرگسال بودند. کم سن‌ترین شرکت کننده ۱۴ سال و مسن‌ترین ۴۵ سن داشت. افزایش شمار شرکت‌کنندکان بزرگسال در این رقابت تا حدود نشان از افزایش متوسط سن علاقه به نجوم در ایران و به بیان دیگر رشد علاقه به نجوم در سنین بالاتر از دانش‌آموزی دارد. حدود ۳۵ درصد خانمها و ۶۵ درصد آقایان بودند. شرکت‌کنندگان از حدود ۳۰ شهر مختلف بودند: تهران (۳۵ نفر)، کرج‌ (۸)، همدان (۷)، سعادت‌شهر (پاسارگاد ۷)، مشهد (۴)، تبریز (۴)، شاهرود (۴)، زنجان (۴)، خرم‌آباد (۴)، شاهین‌شهر (۴)، ری(۳)، یزد (۳)، بابل (۲)، سیرجان (۲)، قزوین(۲)، کرمانشاه(۲)، سمنان (۲)، قم (۲)، اراک (۲)، بروجرد (۲)، کرمان (۲)، ورامین(۲)، اصفهان (۱)، شیراز (۱)، نیشابور (۱)، سبزوار (۱)، تربت حیدیریه (۱)، بسطام (۱)، بندرماهشهر (۱)

در مجموع حدود ۸۰ اپتیک رصدی برای رقابت استفاده شد که ۶۵ درصد تلسکوپ و ۳۵ درصد دوربین دوچشمی بود. تلسکوپها در اندازهّ‌های ۳ تا ۱۲ اینچ و دوچشمی‌ها در اندازه‌های ۶۰*۲۰ تا ۱۰۰*۲۵ بودند. بیشترین تعداد تلسکوپها متعلق به تلسکوپهای دابسونی ۸ تا ۱۰ اینچ نیوتنی و فراوانترین نوع دوچشمی‌های ثبت شده نیز ۷۰*۱۵

تندیس رقابت مسیه. عکس: ح.نوشیر

بود. ۷ تلسکوپ نیز برای شرکت در رده ابزارهای الکترونیک ثبت شده بودند.

معرفی برندگان با حضور مهمانان ویژه. عکس: ح.نوشیر

در انتهای مراسم و پیش از آنکه کاظم کوکرم برنامه های دوره بعدی رقابت صوفی (شهریور ۱۳۸۶) و رقابت مسیه (بهار ۱۳۸۷) را اعلام کند، سیاوش صفاریان پور، در سخنان کوتاهی، به حاضران اطلاع داد که بابک امین تفرشی ، آغازگر برگزاری رقابت مسیه و دبیر ۷ دوره برگزاری آن مسئولیت خود را به گروه دیگری واگذار کرده است تا خون تازه ای در این رقابت جاری شود و ایده های تازه در آن مطرح شود. لوح ویژه ای به این مناسبت آماده شده بود که پس از قرایت متن آن از سوی دکتر قنبری به وی تقدیم شد تا از زحمات ۷ ساله وی تقدیر گردد. پس از آن بود که به پیشنهاد پورنگ پورحسینی ، همه حاضران با همدیگر به خواندن سرود ای ایران پرداختند تا تمام خاطرات خوب شبهای رصدی و سفرهای طولانی در دشت ها و کوهها و جنکل های سرزمین مادری در یادها زنده شود.

بابک امین‌تفرشی، دبیر رقابت مسیه ایران در آخرین دوره‌ای که این مسئولیت را بر عهده داشت. عکس: ح.نوشیر

بدین ترتیب گروه راهی تهران شدند. در پشت سر گروه و در میانه کویر ، اما قصر بهرام هنوز با قامت برافراشته ایستاده است و نگران به آینده می نگرد . نگران از تخریب طبیعت و نگران از اینکه مبادا که زیباییهای وطن فراموش شود. سنگهای کهن این مجموعه اما خاطراتی را دل خود ثبت کرده است و خاطره گروهی که شبی را با هم و در کنار هم و به بهانه زیباییهای آسمان گردهم آمده بودند تا با نگاه به آسمان، زمین را فراموش کنند. کسی چه می‌داند شاید ما نیز جزیی از خاطرات نقش بسته در دل این سنگها باشیم و سالها بعد

تقدیر از داوران. عکس: آسمان پارس

شاید روزی برای رهگذری که از آ ن می‌گذرد و سر بر دیوار آن می‌گذارد زمزمه کنند که در ابتدای هزاره سوم میلادی و دقیقا از همان سالی که جهان سال ۲۰۰۰ را جشن گرفت من شاهد گروهی بودم که هر سال برای دیدار با آسمان از سراسر ایران به دیدار من می آمدند و شکوه طبیعت و آسمان دل‌های تشنه آنها را سیراب کرد.

برای اطلاعات بیشتر درباره رقابت مسیه ایران نگاه کنید به وبگاه انجمن نجوم ایران - شاخه آماتوری به نشانی Asiac.ir

همین طور در خبر منتشر شده پیش از برنامه اطلاعات کاملی را درباره شرکت‌کنندگان، داوران و نحوه برگزاری و اجرام مورد نظری که رصدگران می‌بایست در طول شب می‌دیدند، می یابید.

برای دیدن تصاویر بیشتر از این برنامه گالری عکس منتشر شده در وبگاه انجمن نجوم ایران- شاخه آماتوری را ببینید.

درباره رقابت مسیه و اجرام رصدی در چندین شماره ماهنامه نجوم مطالبی نوشته شده است از جمله دو مقاله راهنمای رقابت مسیه در نجوم  ۱۱۲و نجوم  ۱۴۴-۱۴۵. همین طور در شماره ۱۵۹ نجوم گزارش کامل رقابت مسیه ششم را بخوانید

*****

منبع : سایت رسمی مجله ی نجوم

ماده تاریک باعث خاموشی ستارگان اولیه شده است

گروهی از محققین بر این عقیده اند که مواد چگال تشکیل دهنده ماده تاریک، با شکل گیری ستارگان تاریک نخستین ، مانع از ورود نسل اولیه ستارگان به مرحله "رشته اصلى" شده اند.ستارگان تاریک به جای سوختن هیدروژن ( همجوشی هسته ای)،با نابودی ماده تاریک گرم می شدند و به احتمال زیاد این ستارگان هنوز هم در گوشه ای از کیهان وجود دارند.

تنها چندین صد هزار سال پس از انفجار بزرگ با سرد شدن تدریجی کیهان، مواد اولیه از ابر های گاز یونیده ابر گرم جدا شدند و در اثر گرانش گرد هم آمدند و ستارگان نخستین را شکل دادند.اما این ستارگان با ستارگانی که ما امروز می بینیم تفاوت های عمده ای داشته اند.آنها به طور کلی از هیدروژن و هلیم تشکیل می شدند و پس از این  که جرم شان  بسیار زیادی می شد با انفجاری مهیب تبدیل به ابر نو اختر می گشتند. انفجار های ابر نواختری پی در پی و همجوشى هسته اى این دست از ستارگان، باعث ورود عناصر سنگین تری به کیهان می شد.

ماده تاریک در دوران اولیه کیهان، حکم فرما بوده است. این ماده اسرار آمیز با گرانش خود مواد موجود در کیهان را به دور هم جمع کرده و هاله ای آز آنها تشکیل می داده است. همچنان که ستارگان اولیه در درون هاله هایی از ماده تاریک در کنار هم  گرد می آمدند، پروسه ای که از آن تحت عنوان سرد شدن مولکولی هیدروژن یاد می شود،به ،فروپاشی آنها به داخل ستارگان کمک می کرده. البته این ایده متداولی است که مورد پذیرش شمار زیادی از اخترشناسان می باشد.

اما عده ای از محققین ایالات متحده بر این عقیده اند که ماده تاریک صرفا به واسطه گرانشش تاثیر گذار نبوده ، و به طور عمیق تری در کیهان درگیر بوده است.نتایج تحقیقات این گروه تحت عنوان " ماده تاریک و ستارگان نخستین : فاز جدیدی از تکامل تدریجى ستاره ای" به چاپ رسیده است.

هنگامی که ریز ذرات ماده تاریک به هم فشرده می شوند،از بین می روند.ذارت در فرایند نابودی مقدار زیادی حرارات ایجاد کرده و باعث اختلال در  مکانیزم پروسه سرد شدن مولکولی هیدروژن می شوند. همجوشی هسته ای هیدوژن می ایستد و فاز نوین ستاره ای  "ستاره تاریک" آغاز می گردد.بدین ترتیب گوی های پرجرمی از هیدروژن و هلیوم به جای همجوشی هسته ای از نابودی ماده تاریک حاصل می آیند.

          

نمایی خیالی از ستارگان نخستین

 

اگر این ستارگان به میزان کافی پایدار باشند، احتمال می رود شماری از آنها هنوز هم وجود داشته باشند.این بدان معنا است که جمعیت های ستارگان نخستین هیچگاه به مرحله "رشته اصلی" نرسیده اند و همچنان در پروسه توسعه نیافته نابودی ماده تاریک به سر می برند و به بیان دیگر عقب مانده اند.

همچنان که ماده تاریک در این فرایند به مصرف می رسد.مقادیر دیگری از ماده تاریک در سایر نقاط به عنوان جایگزین به سوی هاله جریان خواهند یافت تا هسته همچنان گرم بماند.بدین ترتیب همجوشی هسته ای هیدروژن همانند گذشته دیگر ادامه نخواهد یافت.

از طرف دیگر ممکن است ستارگان تاریک نتوانند برای مدت زیادی دوام بیاورند. همجوشی هسته ای مواد عادی ممکن است سرانجام فرایند نابودی ماده تاریک را مختل نماید.بنابر این سیر تکاملی این دست از ستارگان برای تبدیل شدن به یک ستاره عادی از حرکت نمی ایستد ، بلکه به تاخیر می افتد.

چگونه اخترشناسان می توانند به جستجوی ستارگان تاریک بپردازند؟

ستارگان تاریک بسیار عظیم اند و شعاع هسته آنها می تواند بیش از یک واحد نجوی باشد (فاصله بین زمین و خورشید، در حدود 150 میلیون کیلومتر). در نتیجه کاندیدا های مناسبی برای آزمایش عدسى گرانشی می باشند.در این آزمایش مشاهداتی از گرانش کهکشان های مجاور به عنوان تلسکوپ های مصنوعی برای کانونی کردن نور اجرامی که در دور دست ها قرار دارند، استفاده می شود. تا کنون این بهترین روشی است که اخترشناسان برای شناسایی و بررسی اجرام دور دست از آن بهره می برند.

این ستارگان همچنین از راه دیگری نیز قابل آشکار سازی هستند،اگر ماهیت ماده تاریک از تئوری "کنش و واکنش ضعیف ذرات پر جرم" پیروی کند، به هنگام نابودی ریز ذرات ماده تاریک، مقدار زیادی حرارت تولید می شود و بواسطه این گرمای زیاد ،تابش هایی در طیف گاما صورت می گیرد. علاوه بر این ذرات دیگری نیز در فضا پراکنده می گردند. بنا بر این اخترشناسان با بررسی آسمان در طیف گاما و جستجوی ذراتی همانند نوترینو و پاد (ضد) ماده می توانند به وجود ستارگان تاریک پی ببرند.

راه سوم برای یافتن این دست از ستارگان، تاخیر در ورود به مرحله "رشته اصلی" ستارگان اولیه است.ستارگان تاریک می توانند برای میلیون ها سال برای رسیدن به این مرحله تاخیر داشته باشند، که این امر خود باعث ایجاد شکافی غیر عادی در فرایند تکاملی ستارگان می باشد.

شاید ستارگان تاریک بتوانند اخترشناسان را در یافتن ماهیت حقیقی ماده تاریک یاری نمایند.

             منبع  :  آســـمان پارس

تعیین موضع بر سطح زمین

برای تعیین موضع هر مکان بر سطح زمین طول و عرض جغرافیایی آن مکان را  بیان می کنند . که طول جغرافیایی عبارت است از زاویه ی بین نصف النهار هر مکان با نصفالنهار مبدأ  که از گرینویچ انگلستان  می گذرد  و عرض جغرافیایی عبارت است از زاویه ی بین مداری که از هر مکان می گذرد با استوا  مثلاً شهر تهران در طول جغرافیایی 54 درجه و24 دقیقه ی شرقی و عرض جغرافیایی 35 درجه و 41 دقیقه ی شمالی واقع است .

تعیین موضع اجرام آسمانی بر کره ی آسمان

اگر در تصور کره ی زمین را تا هر اندازه که می خواهیم ادامه دهیم کره ای هم مرکز با زمین به دست می آید که محور آن امتداد محور زمین و استوای آن ( معدل النهار ) ادامه ی استوای زمین  است  بطوریکه بر امتداد قطبهای شمال و جنوب جغرافیایی می توان قطبهای شمال و جنوب  آسمانی را منظور  داشت .

 هر گاه ناظری از روی زمین به آسمان نگاه کند از نظر او کره ی آسمان همچون زمینه ای است که همه ی ستارگان از داخل بدان چسبیده اند . این کره شعاع معینی ندارد و می تواند تا بینهایت ادامه  یابد .اما در عین حال می توان برای هر ستاره  یک کره ی آسمانی  به مرکز زمین و شعاع فاصله ی ناظر و آن ستاره منظور داشت. بر روی کره ی آسمان نیز مانند زمین می توان مدار ها و نصفالنهار هایی را در نظر گرفت  .

الف ) مختصات افقی

برای تعیین موضع ستارگان گاهی از مختصاتی استفاده می شود که برای ناظرهای متفاوت در مکان های متفاوت ، فرق می کند و به آن مختصات افقی می گویند . در این مختصات به کمک دایره ی سطح افق  و دو زاویه می توان موقعیت اجرام آسمانی را تعیین کرد  در تصور دایره ی عظیمه ای را در نظر بگیرید که از سمت الرأس ( نقطه ای درست در بالای سر ناظر ) و یک ستاره معین می گذرد  به این دایره ، دایره ی قائم می گویند.زاویه ی بین دایره ی قائم یک ستاره و امتداد شمال و جنوب در یک مکان  را زاویه ی سمت ستاره و زاویه ای که بین ستاره و سطح افق در دایره ی قائم دیده می شود ارتفاع ستاره می گوییم .به کمک ارتفاع و سمت می توان موضع یک ستاره را تعیین کرد .اما باید توجه داشت که این مختصات برای ناظرهای متفاوت در مکانهای متفاوت ، تغییر می کند . همچنین با توجه به گردش زمین این مختصات در یک مکان در زمانهای متفاوت نیز تغییر می کند.

ب)  مختصات سماوی

برای مطالعه ی اجرام سماوی  دستگاه مختصات مناسب تر  دستگاهی است که در آن مختصات ستارگان تغییر نکند و  به مکان ناظر بستگی نداشته باشد.

فرض کنیم صفحه ی  دایره ی استوای  زمین را امتداد دهیم تا کره ی آسمان را قطع کند  . محل بر خورد این صفحه با کره ی اسمان دایره ی بزرگی است که استوای سماوی یا معدل النهار نامیده می شود .  هر گاه بر رو ی کره ی آسمان دایره هایی به موازات معدل النهار رسم کنیم   دایره هایی به دست می آید که به آنها مدار های میل یا دایره های روزانه می گوییم  . هر مدار یا دایره ی روزانه با یک زاویه  به نام " زاویه ی میل " مشخص می شود و این زاویه  همان زاویه ی بین مدار و استوای سماوی است ( نظیر عرض جغرافیایی  بر سطح زمین ) . به این تر تیب هر ستاره با توجه به مکان آن بر کره ی آسمان و دایره ی روزانه ای که بر آن واقع است با یک زاویه ی میل مشخص می شود.

فرض کنیم محور دوران زمین را امتداد دهیم تا کره ی آسمان  را در دو نقطه قطع کند . به این دو نقطه قطبهای شمال و جنوب کره ی آسمان می گوییم (ستاره ی جدی درست در نقطه ی قطب شمال کره ی آ سمان واقع است که به آن ستاره ی قطبی می گوییم ) . هر گاه دایره هایی بر کره ی آسمان رسم کنیم که از دو قطب شمال و جنوب کره ی آسمان بگذرد نظیر نصفالنهارهای روی سطح زمین ، دایره هایی بدست می اید که به آنها دایره های ساعتی  می گوییم  هر دایره ی ساعتی با یک زاویه به نام  " زاویه ی  بُعد "  مشخص می شود . زاویه ی بُعد عبارت است از زاویه ی بین یک دایره ی ساعتی بر کره ی آسمان با دایره ی ساعتی مبدأ ( دایره ی ساعتی مبدأ بر کره ی آسمان بنا به قرار داد دایره ای است که از نقطه ی اعتدال بهاری می گذرد و نقطه ی اعتدال بهاری نقطه ای است که خورشید روز اول بهار در آن قرار دارد .)  زاویه ی بُعد از نقطه ی اعتدال بهاری به سمت مشرق اندازه گیری می شود  و واحد اندازه گیری آن به جای درجه ساعت می باشد . یعنی 360 درجه معادل 24 ساعت  و هر ساعت معادل 15 درجه است . اجزای ساعت دقیقه و ثانیه هستند .

                         

           منبع:وبلاگ نجوم و اختر شناسی