کسوف در سیاهچاله

تلسکوپ فضائی چاندار  طی رصد های خود از کهکشان NGC 1365   یک کسوف دیدنی از ابر سیاهچاله موجود در مرکز این کهکشان را شکار کرد. یک ابر غلیظ گاز با عبور از جلوی  ساهچاله ، تابش پرتوهای پر انرژی ایکس مواد نزدیک به سیاهچاله را مسدود کرد. این واقعه به اختر شناسان اجازه داد تا حدود قرص مواد گرداگرد سیاهچاله را اندازه گیری نمایند.   

تصویر شکار شده توسط این تلسکوپ شامل یک منبع پرتو ایکس درخشان در وسط می باشد که موقعیت ابر سیاهچاله را آشکار می کند.  این کهکشان یک هسته کهکشانی فعال را در خود جای داده و دانشمندان بر این باورند که سیاهچاله موجود در مرکز این هسته توسط جریان مداومی از مواد که به شکال قرصی در اطراف آن قرار دارد تغذیه می شود.  موادی که در حال فر ریختن به درون سیاهچاله هستند قبل از عبور از افق رویداد می باید تا میلیونها درجه داغ شوند. این فرایند باعث می شود که قرص گازی اطراف سیاهچاله مرکزی در این کهکشان مقدار زیادی پرتوهای ایکس تولید کند. اما ساختار این قرص در مقایسه با کهکشان آنقدر کوچک است که مستقیما توسط یک تلسکوپ مشاهده و تحلیل نمی شود.  

 

 اختر شناسان با رصد کردن مدت زمان آغاز و پایان کسوف سیاهچاله  توانستند این قرص را اندازه گیری کنند. این کسوف طی یک سری رصدهای دو هفته ای از این کهکشان در ماه آوریل 2006 آشکار شد. پرتوهای پر انرژی ایکس از منبع این انرژی طی پنج دوره از این رصدها قابل روئیت بود اما یکی از دوره ها که مرتبط به این کسوف بود مشاهده نشدند.     

منبع: آسمان پارس

میهمان ناخوانده‌ی آسمان شب

نواختری درخشنده در صورت فلکی عقرب پدیدار شده است. این مقاله راهنمای رصد این انفجار ستاره‌ای و آشنایی با پدیده نواختر است.

حامد پورخرسندی

 

منظره نواختر در میان ستارگان عقرب در آسمان صبحگاهی کویر ورزنه - اصفهان به هنگام اوج درخشش نواختر. عکس از محمد رحیمی.

صبحگاه روز ۱۵ بهمن ماه یوجی ناکامورا و یوکیو ساکورای دو رصدگر ژاپنی، به طور مستقل از هم، در حالی متوجه حضور ستاره‌ای میهمان در آسمان شب شدند که این ستاره از قدر ۹ به رنگ سفید زیبایی در صورت فلکی عقرب می‌درخشید. اما این ستاره‌ی نوظهور زمانی توجه رصدگران آسمان شب را جلب کرد که روز جمعه ۲۷ بهمن در عرض چند ساعت به قدر ۷/۳ رسید، و رصد این انفجار کیهانی برای رصدگران شهرها نیز ممکن شد . این جرم جدید که با نام نواختر ۲۰۰۷ عقرب و V۱۲۸۰ Scorpii شناخته می‌شود در ۹ درجه‌ای جنوب شرقی قلب تپنده‌ی عقرب (قلب العقرب) و در شمال شرقی ستاره‌ی اپسیلون-عقرب در حومه شهر به راحتی دیده می‌شود.

این اجرام شگفت‌ انگیز که با نام نواختر شناخته می‌شوند، جزو دسته خاصی از ستاره‌های متغیر به نام CV‌ها یا متغیرهای فاجعه‌بار محسوب می‌شوند. قدیمـی‌ترین گزارش ثبت یک ستاره نو (نواختر) به حدود ۱۳۴ قبل از میلاد باز می‌گردد. نواخترها به کمک طیف و افزایش نــــورانیت ظاهریشان به آسانی شناخته می‌شوند. میزان تغییرات درخشندگی آن‌ها ممکن است بیـن ۸-۱۵ قـدر نوسان داشته باشد.

نمایی خیالی از یک منظومه نواختری

در این دسته از ستارگان متغیر فوران‌های ناشی از فرایندهای هسته‌ای در لایه‌های سطحی ستاره (نواختر) یا در اعماق آن‌ها (ابرنواختر) روی می دهد. معمولا در یک انفجار نواختری شاهد یک مجموعه‌ی دو مولفه‌ای بسیار نزدیک با تناوب ۰/۰۵ تا ۲۳۰ روز هستیم که مولفه‌ی اصلی آن یک کوتوله‌ی سفید و مولفه‌ی دوم آن ستاره‌ای خورشید مانند است. با تحول این سیستم، فرایند انتقال جرم از ستاره‌ی خورشید مانند به سطح کوتوله آغاز می گردد که منجر به تشکیل قرص برافزایشی‌، پیرامون کوتوله سفید خواهد شد. کوتوله‌ی سفید چگال، نیروی گرانشی زیادی وارد می‌کند. با ادامه فرایند انتقال جرم، مواد لایه لایه روی یکدیگر قرار می‌گیرند و به تدریج لایه‌های زیرین فشرده‌تر می‌شوند. به این ترتیب کم کم شرایط لازم برای آغاز فرایند هسته‌ای در سطح کوتوله فراهم می‌گردد. آغاز این فرایند همراه با پرتاب پوسته‌های بیرونی ستاره به فضاست که به موازات آن دامنه نورانیت ستاره افزایش می‌یابد.

قدر این نواختر همان طور که درآسمان ایران نیز به خوبی آشکار بود، صبحدم روز یک اسفند تا

نقشه راهنمای دقیق جستجوی نواختر عقرب در آسمان صبحگاهی

حدود ۵ کاهش پیدا کرده بود. برای دیدار با این نواختر باید به هنگام صبحگاه به سمت جنوب- جنوب شرقی آسمان بایستید و در محدوده‌ی صورت فلکی عقرب این ستاره را بیابید. اما برای رصد دقیق این ستاره می‌توانید، از یک دوربین دوچشمی کوچک یا حتی از منظریاب تلسکوپتان استفاده کنید. و حتماً گزارش دقیقی را از تغییرات نور این ستاره به همراه مشخصات ابزار رصدی، طول و عرض جغرافیایی رصدگاه و... بنویسید. نواختر به سرعت در حال کم نور شدن است اما تا دو سه هفته آینده کماکان در حد دید دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ‌های کوچک باقی خواهند ماند.

برای رصدگران متغیرها و جویندگان نواختر در سراسر دنیا فرصتی استثنایی برای مشاهده‌ی یکی از درخشانترین نواخترهای سال‌های اخیر پیش آمده است. رصدگران باتجربه پیوسته به تخمین قدر این نواختر می‌پردازند و بسیاری گزارشهای دقیق خود را به انجمن معتبر رصدگران متغیر (AAVSO) می‌فرستند. برای تخمین قدر این نواختر می توانید از ستاره های H و N قوس کمک بگیرید. گزارش‌های دقیق رصدی را برای ما بفرستید.

*****

منبع : سایت رسمی مجله ی نجوم    

جستجو برای دیگر ابعاد عالم

دانشمندان در جدیدترین تحقیقات خود موفق به کشف راه های جدیدی برای آشکار سازی دیگر ابعاد عالم شدند. 

آیا می توان نیرو های چهار گانه ی طبیعت را در قالب یک نظریه با هم متحد کرد ؟ این برجسته ترین سوالی است که توجه دانشمندان عصر ما  را به خود جلب کرده  و با نام " یک نظریه برای همه چیز " شناخته می شود  .

یکی از رایج ترین تئوریها در این باره ، نظریه ریسمان ها می باشد که اعتقاد دارد جهان از ریسمان های کوچک نوسان کننده بوجود آمده است .

هنگامی که ما در باره ابعادی فراتر از سه بعد (به علاوه ی یک بعد زمان) قابل تشخیص خود صحبت می کنیم ، ریاضیات نظریه ی ریسمان می تواند به خوبی در مورد آنها توضیح دهد.

مطابق این نظریه ی ابعاد اضافی واقعا در عالم وجود دارند اما بسیار کوچک هستند و در ابعاد قابل تشخیص ما فرو رفته و پیچیده شده اند .

محققان دانشگاه Wisconsin-Madison بر این باورند که راهی برای آشکار سازی این ابعاد پنهان شده وجود دارد .ممکن است این ابعاد ناشناخته بر روی روند گشترش سریع عالم در ابتدای پیداش آن اثر گذاشته باشند و به احتمال زیاد ما می توانیم سایه و ردپایی از این ابعاد اضافی را در تابش پس زمینه کیهانی پیدا کنیم .

متاسفانه ماهواره های کنونی برای پیدا کردن این ردپا در تابش پس زمینه کیهانی ، به اندازه کافی حساس نیستند اما دانشمندان امیدوارند با کمک ابزار های جدید و حساس مانند ماهواره پلانک ، که در آینده به فضا پرتاب خواهد شد ، به اکتشافات خود ادامه دهند .

*****

منبع: آسمان پارس               

مروری بر ماموریت های فضایی سال ۲۰۰۷

 

ماموریت سپیده دم ( Dawn )  

زمان پرتاب : ژوئن 2007
هدف : مدارگرد سیارکی

" سپیده دم" بخشی از مجموعه ماموریت های "اکتشاف" ( Discovery) ناسا است. این فضاپیما به سوی دو سیارک سرس (Ceres) و وستا (Vesta) ، دو تا از بزرگترین سیارکهای منظمه شمسی، خواهد رفت. هر یک از این دو سیارک فرآیند تکاملی بسیار متفاوتی داشتند که در چند میلیون سال اولیه پیدایش منظومه شمسی شکل گرفته است.  سپیده دم با رصد هر دو آنها با ابزار های یکسان، در حقیقت به مطالعه و بررسی منظومه شمسی روزهای آغازین می پردازد و ویژگی های هر سیارک را نیز مورد بررسی قرار می دهد.

همچنین این فضاپیما با خود تراشه ای را حمل می کند که 360،000 نفر نام خود را در آن ثبت کرده اند تا به روی یکی از سیارکهای منظومه شمسی بفرستند.

ماموریت ققنوس (Phoenix) 

زمان پرتاب: آگوست 2007

هدف: جستجوی آب در عرضهای شمالی مریخ

ماموریت ققنوس اولین ماموریت از برنامه جدید ناسا برای فرستادن فضاپیماهای کوچک و کم هزینه است. نام این ماموریت، که به نام پرنده ای افسانه ای است که پس از نابودی، حیات ِ دوباره می گیرد، به این دلیل انتخاب شده است که این فضاپیما قرار است از سطح نشینی استفاده کند که ماموریت شکست خورده Mars Surveyor Lander قرار بود از آن استفاده کند.

در ادامه جستجوی آب در مریخ، بهترین مکان برای بررسی، قطب ها هستند. ققنوس در بخش قطب شمال مریخ فرود خواهد آمد و در آنجا با بازوی روبوتیک خود لایه های یخ را تاعمق تقریبا نیم متر حفاری می کند؛ این لایه ها لایه هایی هستند که به دلیل تغییرات آب و هوایی فصلی ممکن است حاوی ترکیبات آلی باشند که برای شکل گرفتن حیات ضروری اند.

همچنین برای به روز کردن اطلاعات جوی و هواشناسی در مریخ، این فضاپیما جو مریخ را تا ارتفاع 20 کیلومتری مورد بررسی قرار خواهد داد.

ماموریت رصدخانه هرشل ( Herschel)

زمان پرتاب: سال 2007

هدف: رصد در طول موج فروسرخ دور

رصدخانه هرشل یک تلسکوپ فضایی است که کیهان را در طول موج فروسرخ دور رصد خواهد کرد. قرار است این رصدخانه علاوه بر اجرام نزدیک از نظر زمان و مکان، اطلاعات جدیدی را از ستارگان و کهکشان های دوردست و اولیه عالم نیز به ما بدهد. همچنین نگاه ویژه ای نیز بر منظومه شمسی خواهد داشت.

طول موج فروسرخ دور، طول موجی است که چشمهای انسان قادر به دیدن آن نیست و برای اخترشناسان اهمیت بسیاری دارد، زیرا بخش زیادی از کیهان در این طول موج تابش می کند؛ مانند بخش هایی که به دلیل دمای بسیار کم نمی توانند در طول موج های مرئی یا پرتو X تابش کنند، اما در دمایی حتی کمتر از سردترین نقطه زمین، همچنان می توانند در طول موج فروسرخ دور تابش کنند.

این ماموریت را سازمان فضایی اروپا (اسا) ترتیب داده است و 10 کشور، از جمله آمریکا، در طراحی و ساخت این رصدخانه همکاری داشته اند. انتظار می رود این تلسکوپ حداقل تا 3 سال داده های مناسبی برای ما بفرستد.

ماموریت پلانک (Plank)

زمان پرتاب : سال 2007

هدف : نقشه برداری از تابش ریزموج زمینه کیهان

فضاپیمای پلانک ِ سازمان فضایی اروپا، در ادامه ماموریت های COBE و MAP

           منبع : مجله نجـــوم  

سیاهچاله ای بسیار پرجرم در مرکز خوشه ی کهکشان

 تلسکوپ فضایی هابل ، رصدخانه ی پرتو ایکس چاندرا و رصدخانه ی ملی نجوم رادیویی

 با همکاری یکدیگر تصویری ترکیبی را از یک خوشه ی کهکشانی بسیار پر جرم

 در فاصله ی2.5 سال نوری از زمین به وجود آوردند.

این خوشه از ترکیب چندین کهکشان تشکیل شده و در مرکز آن

سیاهچاله ای بسیار بسیار پرجرم واقع شده است.

 جرم این خوشه بیش از یک میلیارد برابر جرم خورشید است.

دو قسمت قرمز رنگ که در تصویر و در کنار این خوشه به وضوح دیده می شود ،

فوران ماده از سیاهچاله ی مرکزی این خوشه ی کهکشانی است.

  این تصویر از ترکیب سه بخش متفاوت تشکیل شده که منجمین ،

 این سه بخش را با هم ترکیب کرده و این تصویر را به وجود آورده اند.

مهم ترین قسمت ، تصویری است که توسط تلسکوپ فضایی هابل در بهمن 1384

 گرفته شده که در آن چندین کهکشان که از به دلیل گرانش شدید خود

 در کنار یکدیگر قرار گرفته اند مشخص است.

   گاز بسیار داغ با دمایی در حدود 50 میلیون درجه سانتی گراد

فضای بین کهکشان ها در این خوشه را پر کرده است.

این گاز پرتو ایکس تابش می کند که این تابش به رنگ آبی در تصویر مشخص است.

این بخش آبی رنگ توسط تلسکوپ پرتو ایکس چاندرا در سال 1382 گرفته شده است.

بخش پرتو ایکس تصویر ، وجود حفره هایی را در این گاز نشان می دهد

 که هر کدام در حدود 640 سال نوری (7 برابر قطر کهکشان راه شیری)  قطر دارند.

   این حفره ها توسط ذراتی باردار پر شده اند که حول خطوط میدان مغناطیسی

 در گردشند و امواج رادیویی از خود ساطع می سازند.

این امواج که توسط یکی از تلسکوپ های "آرایه ی بسیار بزرگ"(Very Large Array)

 در نیومکزیکو گرفته شده اند ،بخش قرمز رنگ تصویر را تشکیل می دهند.

این حفره ها به دلیل فوران ذرات باردار از سیاهچاله ای با یک میلیارد برابر جرم خورشید

 که در مرکز کهکشان نورانی مرکزی واقع شده ایجاد می شوند.

    فوران ماده از سیاهچاله مرکزی ، جرمی در حدود هزار میلیارد برابر جرم خورشید

را در فضا پخش می کند.

این سیاهچاله برای انجام این کار به توانی در حدود

 10.000 میلیارد برابر توان تابشی خورشید نیاز دارد.

*****

منبع : سایت رسمی مجله ی نجــــــوم